Λευκό πουλί, της Ρ. Τ. Παλάσιο

Το Θαύμα της J. R. Palacio είναι από τα σημεία αναφοράς της τελευταίας δεκαετίας στην παιδική/εφηβική λογοτεχνία. Παρέμεινε 183 εβδομάδες (πάνω από 3 χρόνια) στην πρώτη θέση των Bestseller των New York Times, αγκαλιάστηκε από κοινό (περισσότερα από 17 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως), επαινέθηκε από κριτικούς.

Ακολούθησε το Ο Όγκι κι εγώ, που περιλάμβανε τρεις ιστορίες, τρεις προσεγγίσεις από την πλευρά τριών παιδιών που η συναναστροφή με τον Όγκι (το Θαύμα) τους καθόρισε∙ και όχι τη συνέχεια της ιστορίας. Η Παλάσιο εξέπληξε ξανά τότε καθώς όλοι περίμεναν ένα σίκουελ και εκείνη τους έδωσε εις τριπλούν την εκδοχή του άλλου, μια γροθιά ετερότητας στο κεντρικό γεγονός, συμπληρώνοντας ουσιαστικά ακτινωτά τον κεντρικό δακτύλιο της ιστορίας της.

Τώρα επιστρέφει ξανά με κάτι φρέσκο που δείχνει πόσο αγαπά αυτή η συγγραφέας το μη αναμενόμενο, αλλά και πόσο αγάπησε την ιστορία του Όγκι. Ένα graphic novel που πιάνει τον Τζούλιαν, τον μεγάλο νταή στην τάξη του Όγκι, και τον τοποθετεί σε μια άλλη βάση, ευαίσθητο, συμπονετικό, μετανιωμένο. Ο Τζούλιαν ζητά από τη γιαγιά του να πει την ιστορία της, για την εργασία του στα φιλολογικά∙ μια έκθεση για κάποιον που γνωρίζει. Η γιαγιά του, μια νεαρή εβραιοπούλα που κρυβόταν από τους Ναζί στην κατεχόμενη Γαλλία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά τη συγκίνησή της, δέχεται να πει την ιστορία της.

Η γιαγιά ξετυλίγει το κουβάρι από τη Γαλλία του 30′. Την έλεγαν Σάρα Μπλουμ, κόρη ενός ονομαστού χειρουργού και μαθηματικού. Ζούσαν στο Ομπερβιλιέ-ο-μπουά, ένα χωριό χωμένο σε ένα παλιό δάσος. Ημέρες χαράς. Ώσπου τον Ιούνιο του 40′ η Γαλλία συνθηκολογεί και παραδίδεται στους Γερμανούς. Όλα αλλάζουν. Η χώρα χωρίζεται στα δυο, ελεύθερη και κατεχόμενη. Το γνωστό έργο των Ναζί ξεκίνησε: παράνοια, απαγορεύσεις, διωγμοί, αγριότητα, κίτρινα αστέρια στα ρούχα, συλλήψεις, εκτοπισμοί. Μαζεύουν τα παιδιά από τα σχολεία. Η Σάρα γλιτώνει από συγκλονιστικές συνωμοσίες της τύχης και της στιγμής. Θα τη φροντίσει η οικογένεια του συνομήλικου “σακάτη” Τουρτό. Μέσα στον αχυρώνα εκείνης της οικογένειας, βρίσκει φιλία, αλληλεγγύη, θαλπωρή και ελπίδα. Βρίσκει τον ίδιο τον έρωτα. Ο από πολιομυελίτιδα ανάπηρος Τουρτό, που λέγεται Ζουλιέν είναι ο X Factor που αλλάζει τη ζωή της Σάρα, που κρατάει στη ζωή τη Σάρα, που φωνάζει μέσα στη Σάρα συνεχώς “Ζήτω η ανθρωπότης”.

Η ιστορία της Σάρα γίνεται μια νέα φωνή ενάντια στον εξευτελισμό του ανθρώπινου είδους και της φασιστικής φρικαλεότητας, μια ωδή στην καλοσύνη, την ομορφιά, την ανθρωπιά. Θα ήθελα να κάνω τρεις επισημάνσεις για το βιβλίο.

Πρώτη. Ο τίτλος. Το Λευκό Πουλί συμβολίζει το όνειρο, το ένστικτο, την αγάπη, την πάλη της καλοσύνης να επικρατήσει. Το Λευκό Πουλί γίνεται η φωνή του καλού, αυτού που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ονομάζουμε Θεό, απέναντι σε κάθε θλιβερή συνωμοσία. Είναι το φως που διασπά το σκοτάδι με τη λευκότητά του, είναι η αγνότητα, η αθωότητα, είναι η νιότη έναντι του διανοητικού και ιδεολογικού γήρατος. Πάνω σε αυτόν τον συμβολισμό, η Παλάσιο αναπτύσσει την πεποίθησή της για την καλοσύνη, την ελπίδα, την αέναη πάλη όλων έναντι της προκατάληψης και της ξενοφοβίας. Το λευκό πουλί είναι το κάλεσμα που πετάει στον νου όλων των ανθρώπων για επαγρύπνηση.

Δεύτερη. Διάβασα ότι το βιβλίο δέχθηκε κάποιες επικρίσεις για τον συσχετισμό στο τέλος της εξόντωσης έξι εκατομμυρίων Εβραίων με τις απελάσεις των ξένων με την πολιτική Τραμπ, το σχολιάζει μάλιστα στον επίλογό της στο βιβλίο η Ruth Franklin, βιβλιοκριτικός και συγγραφέας βιβλίων για το Ολοκαύτωμα. “Δεν είναι αναγκαίο να συμφωνεί κανείς με τον άμεσο συσχετισμό που επιχειρεί το βιβλίο ανάμεσα στη ναζιστική Γερμανία και στα τρέχοντα γεγονότα για να συγκινηθεί με το κάλεσμα αντίστασης κατά της τυραννίας και της κακομεταχείρισης όπου κι αν τις συναντήσει στον σύγχρονο κόσμο, από την αντιμετώπιση των προσφύγων έως τη δοκιμασία που μπορεί να υφίσταται ένα ανάπηρο παιδί στο σχολείο“, γράφει η Franklin υπερασπιζόμενη την επιλογή της Palacio και προσωπικά θα συμμαχήσω μαζί τους, καθώς πεποίθησή μου είναι ότι ο φασισμός είναι παντού και η φασιστική συμπεριφορά δεν έχει σημασία να κατατάσσεται σε βαθμίδες αγριότητας. Όταν την επιτρέψεις κάπου, όταν κλείσεις τα μάτια στο μπούλινγκ που δέχεται ο σακάτης Ζουλιέν, ο κάθε Ζουλιέν, τότε θα αρχίσουν να γεννάνε και τα κοκόρια της και δε θα προλαβαίνεις μετά να κρύβεις παιδιά στον αχυρώνα. Αντιθέτως, κατανοώ απόλυτα την πεποίθηση της Palacio να φέρει την ιστορία στο σήμερα, να θυμίσει ότι υπάρχουν ακόμα συσχετισμοί και μορφές φασισμού, να δείξει στον σύγχρονο αναγνώστη ότι “δεν τελειώσαμε ακόμα με το τέρας, ποτέ δε θα τελειώσουμε μαζί του“.

Τρίτη. Διακόσιες σελίδες graphic novel μεγέθους 17 Χ 24 δεν παράγονται εύκολα. Είναι ένα τεράστιο εγχείρημα. Για τον αναγνώστη είναι πολύ χορταστικό. Ο χωρισμός μάλιστα σε μικρά κεφάλαια αποτρέπει το χάος και προχωρά την αφήγηση της γιαγιάς με μια απολαυστική ροή. Είναι μια άλλη Άννα Φρανκ, με καλύτερη έκβαση για την πρωταγωνίστρια ως προς τη ζωή της, ένα εικονογραφημένο μάθημα ιστορίας που συγκλονίζει με την αμεσότητα, τον ρεαλισμό, την λεπτομέρεια. Οι εικόνες της Παλάσιο ήταν μια έκπληξη, καθώς μέσα από τα απειράριθμα αυτά panel βλέπουμε μια δημιουργό που παίδεψε πολύ τις ζωγραφιές της και προσπάθησε να υπηρετήσει το σενάριό της χωρίς να του επιβληθεί με τη μία ή την άλλη ιδιότητά της. Το έργο της χαρακτηρίζεται, επίσης, από πολλές λεζάντες (captions) που δίνουν φωνή στην αφηγήτρια να μας πει την εκτενή της ιστορία. Βρήκα ταιριαστή την επιλογή της να προχωρά την ιστορία μέσα από τέτοια αφηγηματικά μέρη και όχι από άπειρους κουραστικούς διαλόγους και γεγονότα.