Γλώσσα Λαογραφικά & Έθιμα Αινίγματα-Παροιμίες, Γλωσσοδέτες, Λίμερικ Εποχές Άνοιξη

Απρίλιος: ο ψεύτης μήνας και οι ιδιαίτερες μέρες και γιορτές του

31/03/2018

11119

Ο Απρίλιος είναι ο τέταρτος μήνας του πολιτικού έτους. Πήρε το όνομά του από το λατινικό Aperio/Aprilis (απαρεμφ. aperire=ανοίγω, άνοιξη, aperto=ανοιχτός).

Κατά το ρωμαικό ημερολόγιο ήταν ο δεύτερος μήνας του έτους. Με τις μεταρρυθμίσεις του Ιούλιου Καίσαρα το 46 π.Χ., ο Απρίλιος μετακινήθηκε στην τέταρτη θέση του έτους που έχει σήμερα και αφιερώθηκε στη θεά Αφροδίτη (Venus). Το 65 μ.Χ. ο Νέρων προσπάθησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) σε ανάμνηση της σωτηρίας του μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του, αλλά και για να έχει ένας μήνας το όνομά του. Όπως καταλάβατε όλοι δεν τα κατάφερε.

Οι Ρωμαίοι τους γιόρταζαν πολύ τους θεούς τους τον Απρίλιο: την 1η Απριλίου την Αφροδίτη και τον Απόλλωνα, από τις 4 ως τις 10 Απριλίου την Κυβέλη, στις 22 Απριλίου άνοιγαν βαρέλια και γιόρταζαν τα Vinalia priora, τις πρώτες γιορτές κρασιού του έτους. Στα τέλη του Απριλίου ξεκινούσαν τα Ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμήν της θεάς της βλάστησης και της Άνοιξης, της Flora.

Στο Αττικό Ημερολόγιο ο Απρίλιος ήταν ο δέκατος μήνας του χρόνου και ονομαζόταν Μουνιχιών, όνομα προς τιμήν της Μουνιχίας Αρτέμιδος η οποία είχε φωτίσει τους Αθηναίους στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και εκείνοι τον μήνα αυτό άναβαν λαμπάδες δείχνοντάς της την ευγνωμοσύνη τους. Ο Απρίλιος περιλαμβάνει 30 ημέρες.

Άλλα ονόματα του Απριλίου είναι Απρίλης, Ανοιξιάτης, Λουλουδάτος και Ροδοφόρετος.

Η Πρωταπριλιά

Η April Fools Day, η μέρα των Τρελών του Απρίλη, είναι ένα έθιμο παγκόσμιο. Η προέλευση του εθίμου, σύμφωνα με το οποίο κάθε 1η Απριλίου οι άνθρωποι επιδίδονται σε καλοπροαίρετα ψέματα, φάρσες και αστεία με σκοπό το πείραγμα, τη γελοιοποίηση του “θύματος” και εν τέλει τη διασκέδαση, έχει την προέλευση της στη Βορειοδυτική Ευρώπη. Οι δύο επικρατέστερες εκδοχές αναφέρουν τη Γαλλία και τους Κέλτες ως τις πιθανότερες γεωγραφικές αφετηρίες του εθίμου.

Σύμφωνα με τη γαλλική εκδοχή, μέχρι το 1563 οι Γάλλοι γιόρταζαν την πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου. Το 1564 όμως ο βασιλιάς Κάρολος ο 90ς καθιέρωσε ως πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου. Πολλοί πολίτες όμως δεν καλοδέχτηκαν αυτή την αλλαγή και εξακολούθησαν να γιορτάζουν την πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου. Οι υπόλοιποι που προσαρμόστηκαν τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους πειράξουν. Με τα χρόνια, το πείραγμα αυτό μετατράπηκε σε συνήθεια και η συνήθεια γίνηκε το γνωστό έθιμο των φαρσών, των αστείων και των πειραγμάτων.

Η κέλτικη εκδοχή, το “ψάρι του Απρίλη όπως το ονομάζουν χαρακτηριστικά, μιλά για τους ψαράδες Κέλτες που άρχιζαν το ψάρεμά τους κάθε 1η Απριλίου. Την εποχή αυτή όμως οι ψαριές είναι πολύ δύσκολες και τα ψέματα για την ποσότητα των ψαριών που έπιαναν έδιναν κι έπαιρναν. Έτσι καθιερώθηκε κατά την εκδοχή αυτή το γνωστό έθιμο.

Άλλοι μελετητές ανακάλυψαν ότι οι Πέρσες (Ιράν) κάνουν φάρσες την 13η ημέρα της περσικής Πρωτοχρονιάς, γνωστής ως Νεβρόζ, που πέφτει 1 ή 2 Απριλίου και υπάρχουν αποδείξεις για ύπαρξη αυτού του εθίμου από το 536 π.Χ., γεγονός που καθιστά αυτό το έθιμο το παλαιότερο.

Το έθιμο ήρθε και στην Ελλάδα με τις κλασικές παραλλαγές και χρωματισμούς που συνηθίζουμε να του αποδίδουμε. Έτσι, σε πολλές περιοχές θεωρήθηκε ότι αν κάποιος κατάφερνε να ξεγελάσει το “θύμα” του, θα είχε την τύχη με το μέρος του για όλη τη χρονιά ή ότι θα πάνε καλά οι σοδειές του. Από την άλλη το “θύμα” θα έχει ατυχία για όλη τη χρονιά.

Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι το παγκόσμιο αυτό έθιμο έχει την αρχήτου στη γιορτή της Κοροϊδίας και του Ξεγελάσματος της αρχαίας Ρωμαϊκής θεάς Βένους Απρίλης (Απριλίου Αφροδίτης), άλλοι τη συνδέουν με την Ινδή θεά του έρωτα, τη Μάγια ενώ κάποιοι τη θεωρούν επιβίωση ουσιαστικά της γιορτής Ιλαρία των Ρωμαίων που εορταζόταν λίγες μέρες μετά την εαρινή ισημερία.

Πίνακες

Παροιμίες

Του Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια,
και τ’ Απριλιού τις δεκοχτώ, μην κάψεις τα καρούλια.

Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα,
χαρά στονε τον γεωργό που ‘χει πολλά σπαρμένα.

Απρίλης φέρνει την δροσιά, φέρνει και τα λουλούδια.

Και τ’ Απριλιού ταις δεκοχτώ,
πέρδικα ψόφησε στ’ αυγό (σημ.: από το κρύο).

Ως τ’ Απριλιού τις δεκαοχτώ να’ χεις τα μάτια σου ανοιχτά.

Περάσανε οι δεκαοχτώ, άραξε πάνω σ’ ένα αυγό.

Ο Μάρτης έχει τ’ όνομα, κι ο Απρίλης τα λουλούδια.

Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.

Αλί στα Μαρτοκλάδευτα και τ’ Απριλοσκαμένα.

Του Απρίλη η βροχή, κάθε στάλα και φλουρί.

Ποιήματα

Διονύσιος Σολωμός- Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι- Από το Β’ Σχεδίασμα
“Τώρα είν’ Απρίλης και χαρά, τώρα είναι καλοκαίρι
το λεν τ’ αηδόνιαστα κλαριά κι οι πέρδικες στα πλάγια.
Παν τα κοπάδια στα βουνά να ξεκαλοκαιριάσουν
παν και κοντά οι τσοπάνηδες βαρώντας τη φλογέρα
να τυροκομήσουνε και τη νομή να βγάλουν
και να γιορτάσουν τ’ Άη Γιωργού, να ρίξουν στο σημάδι.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη
η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:
«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

———————————————–

Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Aπρίλη,
Kι’ η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα,
Kαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους
Aνάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.
Nερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,
Xύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,
Kαι παίρνουνε το μόσχο της, κι’ αφήνουν τη δροσιά τους,
Kι’ ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,

Κωστής Παλαμάς- Λαμπρή
Δράμα και θάμα του Απριλιού γιορτή και του Κυρίου
Λαμπρή,
μυστικό ρόδο που οι σκληροί γεννούν του μαρτυρίου
Σταυροί,
χαρά των άδολων καρδιών και των ολόασπρων κρίνων
Λαμπρή,
Βόηθα τη δόξα του ξανά το Γένος των Ελλήνων
να βρη.
Γίνε ελεούσα Παναγιά ή με το δόρυ η Κόρη
Λαμπρή,
μεσουρανής κάμε να πάνε ως πρώτα οι δαφνοφόροι
καιροί.
Στο στόμα ως έχουν το φιλί του Πάσχα όλοι, μεγάλοι,
μικροί,
δείξε φιλί αναστάσιμο και την Ελλάδα πάλι
Λαμπρή.
Πρόσταξε του όκνου οι δαίμονες να πέσουν και του μίσους
νεκροί.
Στήσε μας της θυσίας βωμούς και της αγάπης Κροίσους,
Λαμπρή.
Από λατρείες παλιές και νέες άναψε Υμέναιον ένα,
Λαμπρή,
για μιαν απίστευτη στο θάμα των Ελλήνων γέννα,
μπορεί.

Ρένα Καρθαίου – Απρίλιος
Γύρω , γύρω όλοι, παιδιά,
και στη μέση η Πασχαλιά!

Πάσχα κι η καρδιά του Απρίλη,
Φιληθείτε εχθροί και φίλοι.

«Δεύτε λάβετε φως» όλοι,
Φως στο σπίτι, στο περβόλι.

Μαύρες κότες σοκολάτα,
κόκκινα τ’ αυγά στα πιάτα.

Ζήτω τα βουνά κι οι κάμποι!
Φως στο φως ο ήλιος λάμπει.

Γύρω γύρω όλοι
και στη μέση η Πασχαλιά.

Τραγούδια

Απρίλη μου
Μουσική-Στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης
Ερμηνεία: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Απρίλη μου, Απρίλη μου ξανθέ
και Μάη μυρωδάτε, καρδιά μου πώς αντέ
Καρδιά μου πώς, καρδιά μου πώς αντέχεις
μέσα στην τόση αγάπη και στις τόσες ομορφιές

Γιομίζ’ η γειτονιά τραγούδια και φιλιά
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ, μα το `χω μυστικό

Αστέρι μου, αστέρι μου χλωμό
του φεγγαριού αχτίδα στο γαϊτανόφρυδο
Στο γαϊτανο , στο γαϊτανοφρυδό σου
κρεμάστηκε η καρδιά μου σαν το πουλάκι στο ξόβεργο

Γιομίζ’ η γειτονιά…

Λουλούδι μου, λουλούδι μυριστό
και ρόδο μυρωδάτο, στη μάνα σου θα `ρθω
στη μάνα σου, στη μάνα σου θα `ρθω
να πάρω την ευχή της και το ταίρι που αγαπώ

Γιομίζ’ η γειτονιά…

Απρίλιος
Στίχοι, Μουσική, Ερμηνεία: Ορφέας Περίδης

Ψαράδες την πρωταπριλιά μεγάλο ψέμα είπαν
σκαρφάλωσαν στις φασολιές και στα ουράνια βγήκαν
ήπιαν το γάλα των θεών, όλο το γαλαξία
αιώρες στο άλσος το ιερό με τα κορίτσια είδαν
τους πόθους και τα πάθη, το ερωτευμένο ελάφι

Το σάββατο τους ξύπνησαν οι γκάιντες και τα ντέφια
ο Λάζαρος ο αγέλαστος βάγια σκορπάει στα δίχτυα
το μοιρολόι της Παναγιάς, των γυναικών λουλούδια
αυτά αναστήσαν τον Χριστό, χαρές δες και λουλούδια
κι ο Άδης επικράνθη, τ’ άδυτα μύχια βάθη

Φωτιές τα χριστολούλουδα, η πλάση που ανασαίνει
χείλη με χείλη το γλυκό φιλι που ανασταίνει
ο ‘Αι Γιώργης στην πηγή πολέμησε τον δράκο
και τα νερά λευτέρωσε και πότισε τον κάμπο
ολόκληρη οικουμένη φιλί που ανασταίνει

Ψυχές ξυπνήσαν σώματα κι ήπιαν όλο το πάθος
πόσο κρατάει ο έρωτας όσο ανοιχτό ένα άνθος!
Άχρονο φως αόρατο, κατέβα να μας ντύσεις
κι όλου του κόσμου τις καρδιές να τις παρηγορήσεις
κόκκινες να τις βάψεις κι αόρατο να λάμψεις.