Οι φύλακες του σιταριού, του Φίλιππου Μανδηλαρά (εικ.: Ναταλία Καπατσούλια)

Και να που η Ευρώπη και ο δυτικός κόσμος βρίσκεται στη δίνη μιας μεγάλης επισιτιστικής κρίσης με κέντρο την ενέργεια και απόκεντρο τη βασικότερη τροφή της γης, το σιτάρι. Θα το περίμενε κανείς; Ίσως μόνο οι πιο πλέον απαισιόδοξοι. Κοιτώντας την έρευνα του ΕΛΙΑΜΕΠ, είδα ότι η Ελλάδα εισάγει το 18% του σιταριού που της χρειάζεται από τη Ρωσία και το 2,1% από την Ουκρανία, ούσα η πλέον εξαρτημένη χώρα της Ευρώπης από εισαγόμενα σιτηρά. Ποιος; Η Ελλάδα, φίλε μου. Μια χώρα κατεξοχήν αγροτική, όπου μέχρι πριν 50 χρόνια ανέμιζαν στον αέρα όλης της επικράτειας οι ράχες από το αλώνισμα του σταριού και σκάλωναν στο πέτο των πολιτικών στα διάφορα σαλόνια. Και σήμερα τρώει αράδα τα κουτιά γεμάτο καρπούς πολυεθνικών αμφιβόλου προελεύσεως και παραγωγής.

Διάολε, πού πήγε και το βρήκε αυτό το θέμα ο Φίλιππος Μανδηλαράς και το έβγαλε ενάμιση μήνα πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία! Για να δούμε τι συμβαίνει…

Αιγίλοπας, ο άγριος πρόγονος του σταριού. Η αρχαία ποικιλία που τάισε εκατοντάδες γενιές, παγκοσμίως. Το σιδερόσταρο, όπως το λένε οι θεοί καθώς ψάχνουν την αλήθεια. Και πάνω σε αυτόν τον θαυμάσιο, μονόκοκκο σπόρο ξετυλίγεται όλη η διατροφική παρακμή του σύγχρονου κόσμου, που πλέον σαρώνει ακόμα και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της πατρίδας μας (και κάθε πατρίδας).

Όλα ξεκίνησαν με μια δήθεν Πράσινη Επανάσταση κατά τη δεκαετία του 60′ (ο πατέρας της  φέρεται να είναι ο Norman Borlaug, ο οποίος έλαβε και Νόμπελ το 1970), όταν βάσει επιστημονικών εισηγήσεων και προτροπών υιοθετήθηκαν νέες πρακτικές και μέθοδοι καλλιέργειας, κατά κύριο λόγο του σιταριού και του ρυζιού. Και αυτές οι εκπληκτικές μέθοδοι ήταν τα χημικά λιπάσματα, τα αγροχημικά και ζιζανιοκτόνα, η μηχανοποίηση της καλλιέργειας, παραγωγής και συγκομιδής που ήρθαν για να αντικαταστήσουν την “παρωχημένη” παραδοσιακή πρακτική. Πώς έγινε αυτό; Έπρεπε να αλλάξουν οι σπόροι και άλλαξαν. Έγιναν πιο αποδοτικοί. Αλλοιώθηκαν οι αρχαίοι σπόροι, χάθηκαν εκατοντάδες ιθαγενείς ποικιλίες, φτάνοντας σήμερα στη μετάλλαξη και στην εργαστηριακή δημιουργία σπόρων που μόνο αθώοι δεν είναι. Και όταν έχεις πρόβλημα; Μη φοβάσαι! Ζιζανιοκτόνα, λιπάσματα, χημικά είναι εκεί για να αντιμετωπίσουν τον περιορισμό της σοδειάς σου. Και βέβαια ούτε λόγος για το τι σημαίνουν όλα αυτά για την υγεία, την οποία επηρεάζουν από τον αέρα που αναπνέεις και τον υδροφόρο ορίζοντα μέχρι και την άμεση απορρόφησή τους από το σώμα σου μέσω κατάποσης και πόσης.

Η λέξη είναι μία: κέρδος. Υποσχέθηκαν μια απίστευτη αύξηση της σοδειάς και πάτησαν στη δίψα για όλο και μεγαλύτερο κέρδος. Η εντατικοποίηση της καλλιέργειας άνοιξε την όρεξη των μεγάλων που άρχισαν να εκμεταλλεύονται τους αγρότες ωθώντας τους σχεδόν στην πώληση της μικρής ή μεσαίας τους γης για να την εκμεταλλευθούν κατόπιν εκείνοι. Όλο και μεγαλύτερο κέρδος. Όλο και πιο ανθεκτικά φυτά. Όλο και αποδοτικότεροι καρποί. Όλο και μεγαλύτερος ο βιασμός της φυσικής ροής, της “φυσικής συνέχειας του κόσμου“, καθώς το σιτάρι αιώνια και αέναα φύτρωνε και ξαναφύτρωνε δίχως κανείς να του ρίξει τίποτα παρά το βρόχινο νερό, άντε και λίγο παραπανίσιο αν χρειαζόταν ποτέ.

Αυτήν την παρέμβαση στη βάση της ζωής, στο ίδιο το ψωμί ψωμάκι, σημαδεύει στο τέταρτο βιβλίο των δώδεκα θεών-ντετέκτιβ ο συγγραφέας με μια αιχμηρή, επιθετική, επιδραστική ιστορία που ορμά στο γνωστικό πεδίο των αναγνωστών και κραδαίνει εκείνο το μικρό κουτάκι που γράφει “αντίδραση”, που θέλει την αλλαγή. Γιατί αυτό είναι το κοινό, τα παιδιά αυτής της ηλικίας, που μπορεί να διεκδικήσει το καινούριο. Και αυτήν τη διατροφική και φυσική αντικανονικότητα που παραβιάζει τον ντιενεϊκό χάρτη της ανθρωπότητας ολόκληρης ο Φ. Μανδηλαράς δεν την στρογγυλεύει ούτε την αναμασά και επιλέγει ύφος και λόγο ταιριαστό στους αναγνώστες της ηλικίας που περίπου απευθύνεται (8-13). Οι ιδέες που οικοδομούνται μέσα στην ιστορία σταδιακά ενώνονται μεταξύ τους, μεγαλώνουν και στοιχίζονται οι ίδιες κάτω από το μεγάλο δέντρο και δικαιολογούν απόλυτα το λόγο ύπαρξης και ενσωμάτωσής τους. Με άλλα λόγια, δεν εκβιάζεται να ειπωθεί τίποτε επί τούτου.

Οι θεοί εξερευνούν τα πεδία όπου κρύβεται η γνώση, την ανακαλύπτουν και την δίνουν στον αναγνώστη με σοβαρότητα που ισορροπεί στο ήπιο χιούμορ που διέπει όλη τη σειρά. Όπως και στο προηγούμενο βιβλίο της σειράς (Ο κόσμος άνω κάτω), η ανάγνωση αυτού του βιβλίου, γι΄αυτό και το χαρακτηρίζω επιδραστικό, δημιουργεί συνθήκες ανάληψης δράσης, έστω και στο προσωπικό επίπεδο, που είναι η πιο αξιοσέβαστη και εφικτή κλίμακα. Ο τίτλος με τον πληθυντικό “οι φύλακες” παραπέμπει σε όλα τα παιδιά που μπορούν να γίνουν τέτοιο και ασφαλώς στους θεούς που συνέβαλλαν στην αποκάλυψη αυτής της γνώσης.

Ο συγγραφέας, δίχως να διαδηλώνει με πανό και ντουντούκες μεγάλες προσδοκίες, προσεγγίζει ένα σπουδαίο θέμα που ήρθε στην επικαιρότητα παραπλήσια, η οποία ασφαλώς αγνοεί την βαθύτερη ουσία. Το σιτάρι που ξέραμε ως τροφή δεν υπάρχει πια. Η εντατικοποίηση και το κέρδος έχουν μεταλλάξει τις ίδιες τις διατροφικές μας συνήθειες και επιλογές και η μεγάλη διατροφική κρίση μέσω του ελέγχου όλης της τροφής από ελάχιστες πολυεθνικές αλυσίδες είναι προ των πυλών. Και να έλεγχαν κάτι που αξίζει τον κόπο, που σέβεται τη ζωή και το περιβάλλον, κομμάτια (λέμε τώρα) να γίνει. Αλλά εδώ τρώμε άχυρα με βελτιωτικά γεύσης και χρωστικές και πανηγυρίζουμε για τη νοστιμιά τους και άμα φάμε από σπόντα καμιά αληθινή ζέα, μας φαίνεται άνοστο.

Ο εφιάλτης της Περσεφόνης ως επίλογος είναι πραγματικά μια ταιριαστή υμνωδία που κάνει ρίμα όλα όσα έχουν συμβεί.

“Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα…”

Όχι, δεν ισχυρίζομαι να κάνουμε καλλιέργειας αλά Φουκουόκα. Αλλά ξεφύγαμε πολύ και έχουμε αρχίζει να το πληρώνουμε. Η βιολογική καλλιέργεια ήταν ένα πρώτο καλό βήμα. Αλλά οι σεσημασμένοι χορωδοί του κοντρόλ τα υποτίμησε με όποιον τρόπο μπορούσε. Αυτό το γραμμάτιο θα πληρωθεί σκληρά.

Δεν ξέρω πού θα σταματήσει ο συγγραφέας τη σειρά. Αλλά είναι ό,τι πιο απολαυστικό και άρτιο κυκλοφορεί σε σειρά βιβλίων εδώ και χρόνια εντός των συνόρων. Γιατί συνέδεσε τις ανούσιες περιπέτειες μυστηρίου με πραγματικότητες, με μεγάλα ζητήματα και με προβληματισμό, δίχως να κατεβαίνει στο χαρτί κάποιο κουραστικό μανιφέστο.

Για την εικονογράφηση της Ναταλία Καπατσούλια τι να πεις που δεν έχεις ξαναπεί; Από το έγχρωμο εξώφυλλο μέχρι τα ασπρόμαυρα σχέδια στις εσωτερικές σελίδες εικονογραφεί με παιδικότητα, εκφραστικότητα, κάποτε και με πρωτοτυπία (βλέπε λάπτοπ). Με απλότητα επικεντρώνεται στα βασικά αντικείμενα και εικόνες της ιστορίας του συγγραφέα προσθέτοντας τον δικό της καλαίσθητο κόσμο.

Προτείνεται. Να μπει σε όλα τα σχολεία. Μήπως και…