Βιβλία πάνε κι έρχονται. Βιβλία λησμονιούνται λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία τους, μέσα στην πληθώρα και την υπερπροσφορά, την προσωρινότητα και τη βιασύνη να δούμε κάποιο επόμενο. Και άλλα στέκονται περήφανα, διαστέλλονται μέσα στον χρόνο, αντέχουν, εξαντλούνται, επιστρέφουν. Κάποτε και αλλιώτικη φορεσιά.
“Ο Ρομπέν των θαλασσών και οι Νταήδες του Βυθού” βάζει τα καλά του στις Εκδόσεις Susaeta και με την εικονογράφηση του Βασίλη Γρίβα, αναδύεται από τους βυθούς για τα ράφια των βιβλιοπωλείων και τις αναγνώσεις μας!
Με αφορμή την κυκλοφορία αυτού του αγαπημένου βιβλίου για τον εκφοβισμό (και όχι μόνο) σε νέα στέγη και καινούργια φροντίδα εικονογραφικά και συγγραφικά…
#diavazoume τη Γιώτα Αλεξάνδρου σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
ΥΓ: Και μη λησμονήσετε… Έχουμε επιστροφή και για το Χάρης και Φάρις!
Πώς είναι να παίρνεις μια παλιότερη ιστορία σου και να την μεταπλάθεις, να τη φέρνεις διαφορετική και πάλι στο προσκήνιο;
Το εγχείρημα με δυσκόλεψε πολύ. Είναι μια ιστορία που έχει αγαπηθεί και που έχει ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για μένα και δεν τολμούσα να την αγγίξω ουσιαστικά όλα αυτά τα χρόνια. Έχοντας όμως κατά νου ότι θέλουμε να κυκλοφορήσει ξανά ως μια καινούρια πρόταση, μπήκα στη διαδικασία της επεξεργασίας και των αναγκαίων περικοπών. Το αρχικό κείμενο ήταν εκτενές και δύσκολο να διαβαστεί στις μικρές ηλικίες. Προσπάθησα να κρατήσω τα κομβικά σημεία της ιστορίας και να γίνει ο λόγος πιο μεστός, πιο ζωντανός, πιο σύγχρονος. Αν η τωρινή ιστορία καταφέρνει να αγγίξει τους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες, θα το κρίνετε εσείς.
Είσαι γυναίκα, συγγραφέας, εκπαιδευτικός, έχεις πολλαπλή εμπειρία. Μίλησέ μας για τους εκφοβιστές, για τους νταήδες του βυθού και της στεριάς. Από πού πηγάζουν όλες αυτές οι λεκτικές, ψυχολογικές και όχι μόνο απειλές;
Από τον τρόπο που μεγαλώνουμε μες στην ελληνική οικογένεια. Από την ασυνείδητη διαφοροποίηση που εξακολουθεί να υφίσταται στον τρόπο ανατροφής των αγοριών και των κοριτσιών. Από τα φυλετικά και κοινωνικά στερεότυπα που διαιωνίζονται. Από τα τραύματα της παιδικής μας ηλικίας που αναπαράγουμε και μεταφέρουμε από γενιά σε γενιά, αν γίνουμε γονείς και δεν τολμήσουμε να δούμε μέσα μας το βαρύ φορτίο που κουβαλάμε από τους δικούς μας γονείς.
Επιθετικοί γονείς μεγαλώνουν συνήθως παιδιά που γίνονται επιθετικά ή που υφίστανται παθητικά την επιθετικότητα των άλλων ως κάτι φυσικό, γιατί έτσι έμαθαν. Γιατί η επιθετικότητα και η βία έχουν πολλά πρόσωπα, είναι η ειρωνεία, η προσβολή, η υποτίμηση, η διαρκής επίκριση, το απαξιωτικό βλέμμα, η άδικη σύγκριση ανάμεσα στα αδέρφια ή τους συμμαθητές, η εκδικητική τιμωρία, η γκρίνια, η αδιαφορία, ο θυμός, το άγχος, ο αυταρχισμός με τον μανδύα της υπερπροστασίας και της ανησυχίας που στερεί κάθε πρωτοβουλία και ελευθερία, καταπνίγοντας κάθε επιθυμία και ανάγκη των παιδιών.
Και φυσικά εκτός από τον λεκτικό και ψυχικό εκφοβισμό, έχουμε τον σωματικό, τον σεξουαλικό και τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό δυστυχώς.
«Καλύτερα να σε φοβούνται και να σε φθονούν, παρά να σε χαίρονται και να σ’ αγαπούν». Θέλω να μου σχολιάσεις αυτή τη φράση.
Τα άτομα που εκδηλώνουν εκφοβιστική συμπεριφορά συνήθως έχουν ταυτίσει τη δύναμη με την επιθετικότητα που προξενεί φόβο και -κατ’ αυτούς- φθόνο. Είναι αποκομμένα από το οποιοδήποτε συναίσθημα πλην του θυμού και δεν έχουν την ικανότητα να βιώνουν τη χαρά μέσα από την αγάπη, την οποία βλέπουν μάλιστα απαξιωτικά.
Πιστεύεις ότι μπορούμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, τουλάχιστον στο σχολικό περιβάλλον; Η λύση είναι να μιλάμε;
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντικό. Δεν είναι εύκολο να το λύσουμε, γιατί δεν είναι μόνο στο χέρι μας. Οφείλουμε όμως ως άνθρωποι και ως παιδαγωγοί να το αντιμετωπίζουμε με όποιον τρόπο μπορούμε στις αντίξοες συνθήκες που εργαζόμαστε και ζούμε.
Το σχολείο θα πρέπει να καλλιεργεί μια κουλτούρα αλληλοσεβασμού και ενσυναίσθησης που θα βασίζεται στην ουσιαστική επικοινωνία και στην ελευθερία της έκφρασης. Θα πρέπει να λειτουργεί προληπτικά μέσα από προγράμματα συναισθηματικής αγωγής και δημιουργικής αυτοέκφρασης και υποστηρικτικά για τα παιδιά και τους γονείς που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, σε επικοινωνία με τις τοπικές κοινωνικές υπηρεσίες, και όχι κατασταλτικά, τιμωρητικά. Ταυτόχρονα βέβαια, το σχολείο θα πρέπει να έχει σαφή πολιτική μηδενικής ανοχής στη βία, σε συνεργασία με την οικογένεια και την τοπική κοινωνία. Οφείλει, επίσης, να προάγει την ομαδικότητα και όχι τον ανταγωνισμό, μέσα από ποικίλες δράσεις αθλητικές, καλλιτεχνικές, περιβαλλοντικές, αλλά και στο πλαίσιο της καθημερινής διδασκαλίας. Να ενθαρρύνει την ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων μέσω συνελεύσεων της τάξης, καθώς και με τη βοήθεια μαθητικών ομάδων που θα λειτουργούν διαμεσολαβητικά, αλλά και υποστηρικτικά καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής στο σχολείο.
Τα παιδιά θα πρέπει να νιώθουν ασφαλή και ελεύθερα να μιλάνε για ό,τι τα προβληματίζει. Να μην σωπαίνουν όταν υποφέρουν. Και αυτή η κουλτούρα αλληλοσεβασμού, αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης καλό είναι να ξεκινήσει να καλλιεργείται από το νηπιαγωγείο και να έχει αδιάσπαστη συνέχεια. Μόνο τότε για μένα υπάρχει ελπίδα.
Γιατί ο εκφοβισμός συνδέεται, λανθασμένα πιστεύω, μόνο με το σχολικό περιβάλλον;
Γιατί για εμάς τους ενήλικες είναι πιο εύκολο να αντιληφθούμε και να μιλήσουμε για την εκφοβιστική συμπεριφορά στις σχέσεις των παιδιών, παρά να την αναγνωρίσουμε και να την παραδεχτούμε στις δικές μας προσωπικές -φιλικές, ερωτικές- κι επαγγελματικές σχέσεις, λόγω συναισθηματικής εμπλοκής και μηχανισμών άμυνας.
Γιατί θεωρείς ότι ακούμε τόσα πολλά περιστατικά βίας, εκφοβισμού, δολοφονιών; Γίναμε πολύ πιο βίαια κοινωνία ή συμβαίνουν και άλλα πράγματα;
Πάντα συμβαίνανε βίαια γεγονότα που όμως παλιά δεν τα μαθαίναμε. Στην εποχή, όμως, του διαδικτύου και της άμεσης μετάδοσης της πληροφορίας, ενημερωνόμαστε για ό,τι γίνεται και στην πιο απομακρυσμένη γωνιά του πλανήτη τη στιγμή που γίνεται. Επιπλέον, η ειδωλοποίηση του ατομικισμού, του χρήματος και της εύκολης δόξας μέσω της τεχνολογίας, η τρομολαγνεία των ΜΜΕ, η απειλή και οι συνέπειες της πανδημίας, η κοινωνική απαξίωση της ανθρώπινης ζωής, η απουσία υποστηρικτικών κοινωνικών θεσμών, η δυσβάσταχτη οικονομική κρίση, το εξαντλητικό εργασιακό ωράριο των γονέων που έχουν παραδώσει την ανατροφή των παιδιών τους στην τηλεόραση και στα -βίαια- video games, τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς συναίσθημα και χωρίς όρια βαλμένα με αγάπη, όλα αυτά δημιουργούν μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκφοβισμού και λειτουργούν αθροιστικά κι επιβαρυντικά σε ήδη βεβαρημένα ψυχολογικά άτομα -στα όρια της ψύχωσης-, που φέρουν συσσωρευμένο θυμό και νομιμοποιημένη -γι΄ αυτά- επιθετικότητα, με αποτέλεσμα να οδηγούνται -σε ακραίες περιπτώσεις- σε εγκληματικές ενέργειες.
Η θεατρική σου παιδεία και εμπειρία, εισέρχεται σε αρκετά από τα κείμενά σου. Θέλεις να «παίζονται» οι ιστορίες σου από τα παιδιά, πέραν του να διαβάζονται; Σου αρέσει να γίνονται μικρές παραστάσεις; Το επιδιώκεις ή προκύπτει από μέσα σου, ασυναίσθητα;
Η αλήθεια είναι ότι προκύπτει εντελώς ασυναίσθητα και πηγάζει από τον τρόπο που σκέφτομαι, όταν γράφω. Παρακολουθώ σαν αυτόπτης μάρτυρας τους ήρωες της ιστορίας, παρατηρώ και ανιχνεύω τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους, μαντεύω και ακολουθώ τα βήματά τους. Αθέατος θεατής στο έργο της ζωής τους. Στο θέατρο, όπως και στη γραφή, αφηγούμαστε ανθρώπινες ιστορίες. Τα λόγια των ηρώων, όσα λέγονται, όσα εννοούνται κι όσα αποσιωπώνται, κρύβουν -και φανερώνουν στο ευαίσθητο «αυτί»- την συνθετότητα της ψυχής και της σκέψης τους. Είναι η έκφραση των συνειδητών και ασυνείδητων κινήτρων τους και έχουν μεγάλη δύναμη.
Και φυσικά, όταν οι ιστορίες μου δραματοποιούνται από τα παιδιά κι έχω τη δυνατότητα να τις παρακολουθήσω, είναι μεγάλη συγκίνηση και απόλαυση.
Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα εννιασέλιδο παράρτημα με θεωρητικό υπόβαθρο και προτάσεις. Πες μας ενδεικτικά κάποια πράγματα που θα βρουν οι ενήλικες για να βοηθήσουν τα παιδιά…
Στο παράρτημα του βιβλίου, ο ξιφίας Ιερεμίας απευθύνεται στο παιδί-αναγνώστη που μπορεί να είναι στη θέση του θύματος, του θύτη ή του θεατή σε ένα περιστατικό εκφοβισμού και το συμβουλεύει τι μπορεί να κάνει. Το γράμμα του Ιερεμία είναι βοηθητικό και για τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, υπάρχουν και προτάσεις για την επεξεργασία της ιστορίας στην τάξη, με κύριο στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης.
Για να μπορέσουν οι ενήλικες να βοηθήσουν τα παιδιά θα πρέπει να προσπαθήσουν να μπουν στη θέση τους, να τα ακούσουν πραγματικά για να αντιληφθούν πώς νιώθουν και γιατί ενεργούν κατά αυτόν τον τρόπο. Αν ένα παιδί υφίσταται εκφοβισμό, είναι σημαντικό να το απενοχοποιήσουμε, να τονίσουμε ότι δεν φταίει εκείνο γι’ αυτό που του συμβαίνει. Η όποια διαφορετικότητά του δεν είναι η αιτία αλλά η αφορμή για την επιθετική συμπεριφορά των νταήδων. Αν φοβάται, στεναχωριέται και δεν αντιδρά, είναι απλά εύκολος στόχος.
Χρειάζεται ψυχική ενδυνάμωση, να γνωρίσει και να πιστέψει στις δυνάμεις του, να ενταχθεί σε ένα υποστηρικτικό φιλικό πλαίσιο για να μη νιώθει μόνο και να μάθει να μιλάει, να αντιδρά, να ζητάει βοήθεια χωρίς να ντρέπεται.
Αν πάλι ένα παιδί ασκεί εκφοβισμό, θα πρέπει να εντοπίσουμε τους λόγους που ενεργεί έτσι. Με ηρεμία και ψυχραιμία να αφουγκραστούμε τις ανάγκες, τις δυσκολίες και τα παράπονά του. Συχνά, η επίθεση είναι κραυγή για βοήθεια. Μπορεί αυτό το παιδί να είναι στη θέση του θύματος στο οικογενειακό του περιβάλλον και να γίνεται θύτης στο σχολικό. Να υπάρχει ανοχή στη βία και να μεγαλώνει χωρίς όρια. Η εκφοβιστική συμπεριφορά μπορεί να είναι η συνισταμένη πολλών παραγόντων. Χρειάζεται να βοηθήσουμε αυτό το παιδί να βρει μια δημιουργική διέξοδο στον συσσωρευμένο θυμό του, να μάθει να εκφράζει με τρόπο αποδεκτό ό,τι το απασχολεί.
Αν τώρα ένα παιδί είναι στη θέση του θεατή σ’ ένα περιστατικό εκφοβισμού, καλό είναι να αντιληφθεί ότι η σιωπή είναι συνενοχή, ότι έχει κι εκείνο μερίδιο ευθύνης στη βία, αν την ανέχεται ή την επιδοκιμάζει, ότι μπορεί να βοηθήσει το παιδί που εκφοβίζεται, χωρίς το ίδιο να κινδυνέψει, ζητώντας τη βοήθεια ενός ενήλικα.
Γιατί όλοι έχουμε δικαίωμα να ζούμε με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Σήμερα μπορεί να υποφέρει κάποιος άλλος, αλλά αύριο μπορεί να βρεθούμε εμείς στη θέση του.
Πώς μπορούμε να ακούσουμε την ιστορία;
Σκανάροντας τον κωδικό στη σελίδα της ταυτότητας του βιβλίου με κινητό ή τάμπλετ, μπορείτε να ακούσετε τη θεατρική αφήγηση της ιστορίας από μένα.
Στις Εκδόσεις Susaeta γίνεται μια δυνατή προσπάθεια τον τελευταίο καιρό να έρθουν σημαντικά ξένα βιβλία (βλέπε Το τείχος) αλλά και να εκδοθούν Έλληνες δημιουργοί. Πώς ήταν η συνεργασία σου με τον Γιώργο και τους συνεργάτες του;
Με τον Γιώργο γνωριζόμαστε πάρα πολλά χρόνια κι έχουμε συνεργαστεί και σε άλλο επίπεδο. Έχω μεταφράσει βιβλία των εκδόσεων στο παρελθόν και είχα αναλάβει τον σχεδιασμό και την εμψύχωση εικονογραφημένων βιβλίων τους, πριν αρχίσω να εκδίδω τα δικά μου. Ο Γιώργος ήταν ο πρώτος που διάβασε την ιστορία του Ιερεμία και πίστεψε σε αυτήν, όταν την έγραψα το μακρινό 2008. Με τη φροντίδα τη δική του και των συνεργατών του βγήκε ένα πανέμορφο βιβλίο τότε και τώρα, χωρίς να γίνει καμία έκπτωση στην ποιότητα. Η συνεργασία μας ήταν και παραμένει άψογη από κάθε άποψη. Υπάρχει αμοιβαία εκτίμηση, εμπιστοσύνη και σεβασμός τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο κι αυτό δεν το βρίσκεις εύκολα. Νιώθω τυχερή που συνεργάζομαι μαζί τους.
Με δυο λόγια
Πες μας ένα σύνθημα που θα μας γεμίζει θάρρος για τον εκφοβισμό…
Αν ποιος/α είμαι στ’ αλήθεια ΓΝΩΡΙΖΩ, στον εκφοβισμό δεν λυγίζω, στο ΜΑΖΙ τη ΦΩΝΗ μου ενώνω απέναντι στης βίας τον τρόμο.
Ποιο είναι το όνομα του αγαπημένο σου δρόμου;
Η οδός Λυσίου στην Πλάκα που περνάει μπροστά από το καφέ Μελίνα και οδηγεί στη Ρωμαϊκή Αγορά.
Τι θα μαγείρευες και σε ποιον αν μπορούσες να δεξιωθείς οποιαδήποτε προσωπικότητα απ’ όλο τον κόσμο;
Δεν θα μαγείρευα, θα προσκαλούσα σε ένα jazz restaurant…
Ποιον; Θα το αποφάσιζα τελευταία στιγμή.
Αποκάλυψέ μας ένα μυστικό για την επιλογή κάποιου ονόματος από τους ήρωές σου;
Επέλεξα για τον κεντρικό ήρωα της ιστορίας, τον ξιφία, το όνομα Ιερεμίας γιατί μέσα του κρύβει τη λέξη ηρεμία, συναίσθημα απαραίτητο για να μπορέσει να νιώσει τη δύναμη που έχει μέσα του και να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στους Νταήδες του Βυθού.
Ποιο είναι το επόμενο βιβλίο που θα δούμε στα ράφια των βιβλιοπωλείων;
Το επόμενο βιβλίο, που θα κυκλοφορήσει κι αυτό από τις εκδόσεις Susaeta, με τις εκπληκτικές εικόνες της Φωτεινής Τίκκου, είναι το Χάρης και Φάρις που επανεκδίδεται ως εικονογραφημένο, με αφήγηση από μένα και μουσική του Γιάννη Μυγδάνη, με επικαιροποιημένο επίμετρο από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και με προτάσεις για τους/τις εκπαιδευτικούς, έχοντας ως κύριο στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και την κριτική θεώρηση στάσεων και αντιλήψεων.
Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου
Ο Ρομπέν των θαλασσών και οι Νταήδες του Βυθού
Χάρης και Φάρις
Εκδόσεις Susaeta
